Međunarodni dan starijih osoba se u svetu i kod nas obeležava 1. oktobra, u skladu sa Rezolucijom 45/106 koju je proglasila Generalna skupština Ujedinjenih nacija 14. decembra 1990. godine, sa ciljem da se naglasi važnost prilagođavanja životnog okruženja potrebama i sposobnostima stanovnika trećeg doba. Nakon ove inicijative, Generalna skupština Ujedinjenih nacija je 1991. godine, u skladu sa rezolucijom 46/91, usvojila principe Ujedinjenih nacija koji se odnose na starije osobe. Na Svetskoj skupštini o starenju 2002. godine usvojen je Madridski međunarodni akcioni plan za starenje kako bi se odgovorilo na mogućnosti i izazove starenja stanovništva u 21. veku i promovisao razvoj društva za sve generacije.

Trenutno, oko 700 miliona ljudi na svetu ima preko 60 godina, a procenjuje se da će do 2050. godine taj broj iznositi 2 milijarde, što će predstavljati preko 20 procenata svetske populacije. Trend povećanja broja starijih osoba će biti najveći u zemljama u razvoju, pri čemu se Azija izdvaja kao region sa najvećim brojem starijih osoba, dok se Afrika suočava sa najvećim proporcionalnim rastom broja starijih osoba. Imajući sve ovo u vidu, očigledno je potrebno skrenuti pažnju na posebne potrebe i izazove sa kojima se suočavaju mnoge starije osobe u sredinama u kojima žive. Međutim, važno je znati da možemo očekivati njihov pun doprinos u društvu, samo ako postoje odgovarajuće garancije za uvažavanje njihovih ljudskih prava.

Praktično sve zemlje sveta suočile su se sa rastom broja starijih osoba u populaciji. Ove demografske promene utiču na rad, zapošljavanje, finansije, potražnju za robom i uslugama, stanovanje i infrastrukturu, transport, socijalnu i zdravstvenu zaštitu, ali i na porodične odnose i međugeneracijsku solidarnost.

Vlade širom sveta trebalo bi da se pripreme za ove ekonomske i društvene promene povezane sa starenjem stanovništva i sa tim u vezi važno je posmatrati starenje sa pozicije razvoja uključujući i postizanje Ciljeva održivog razvoja navedenih u Agendi 2030. Starenje stanovništva je važno sa stanovišta cilja o iskorenjivanju siromaštva, obezbeđivanju uslova za zdrav život i blagostanje za sve generacije, promovisanju ravnopranosti polova kroz ceo životni ciklus i puno i produktivno zapošljavanje. Potrebno je smanjiti nejednakosti između i unutar zemalja, ali stvarati i naselja koja su inkluzivna, sigurna, otporna i održiva.

Tema ovogodišnje kampanje “Ka jednakosti u starijem dobu” je usklađena sa desetim ciljem održivog razvoja koji se odnosi na smanjenje nejednakosti unutar i među zemljama, kroz osnaživanje i promovisanje socijalnog, ekonomskog i političkog uključivanja svih ljudi, bez obzira na godine, pol, invalidnost, rasu, etičku pripadnost, poreklo, religiju, ekonomski ili drugi status.

Ovogodišnja kampanja ima za cilj:

• Skretanje pažnje na postojanje nejednakosti u starijem životnom dobu, kao posledice akumuliranih  nejednakosti tokom života.

Naime, osobe koje na početku života imaju više mogućnosti i resursa imaju znatno veće šanse  da postanu starije osobe sa boljim kvalitetom života. Sa druge strane, osobe koje potiču iz porodica niskog socioekonomskog statusa, imaju manje šanse da se obrazuju i suočavaju se sa različitim stresorima, što dovodi do sve većih socijalnih i ekonomskih nepovoljnosti u kasnijem životu. U starijem dobu, ove se nejednakosti akumuliraju.

• Osvestiti važnost hitnog suočavanja sa postojećim nejednakostima i važnost sprečavanja budućih nejednakosti povezanih sa starenjem.
• Osvestiti važnost istraživanja društvenih promena u kontekstu životnog toka: celoživotno učenje, proaktivna i prilagodljiva politika zapošljavanja, socijalna zaštita i univerzalno zdravstveno osiguranje.
• Osvestiti važnost uvažavanja primera dobre prakse i preporuka zasnovanih na dokazima, u smanjenju nejednakosti i promeni stereotipa vezanih za starenje.

Najčešći stereotipi koji se odnose na stare

Savremeno društvo karakteriše postojanje određenih klišea za pojedina životna doba, a za starost posebno. Budući da je za moderna društva upravo karakteristično povećanje broja starijih stanovnika i intenziviranje starenja stanovništva, paradoksalno je da su upravo u tim društvima predrasude i stereotipi o starima rasprostranjeniji nego ikada pre. Ovi stavovi su primeri predrasuda u vezi sa starim osobama – stereotipa koji se odnose na diskriminaciju pojedinca ili grupe ljudi zbog njihovih godina. Ovakvi stavovi prikazuju starije ljude kao slabe, one „čije je vreme prošlo”, nedovoljno sposobne za rad, fizički i mentalno spore, sa nekim poremećajem ili nesposobnošću ili kao bespomoćne. Predrasude usmerene ka starim osobama služe kao socijalni zid između generacija.

Mnogi stručnjaci tvrde da je slaba motivacija za aktivan život ponajviše posledica odnosa društva prema starim osobama i da do raskida veza sa okolinom ne dolazi zato što se stari ,,povlače” već stoga što se društvo udaljava od njih.

Najčešći stereotipi se odnose na:

Stereotip 1. Stariji ljudi su oni „čije vreme je prošlo”

Stereotip 2. Stariji ljudi su bespomoćni

Stereotip 3. Stariji ljudi će postati senilni

Stereotip 4. Starije žene su manje vredne od mlađih žena

Stereotip 5. Stariji ljudi ne zaslužuju zdravstvenu negu

Ovi stereotipi mogu da spreče stare osobe da u potpunosti učestvuju u društvenim, političkim, ekonomskim, kulturnim, duhovnim, građanskim i drugim aktivnostima. Mlađi ljudi takođe mogu da utiču na ove odluke svojim stavovima prema starijim osobama, ili pak da stvaraju barijere u vezi sa socijalnim uključivanjem starih. Ovaj začarani krug može se izbeći razbijanjem ovakvih stereotipa i promenom sopstvenih stavova o starim ljudima.

Zdravlje starijih osoba

Samo petina starijeg stanovništva je ocenila sopstveno zdravlje kao vrlo dobro i dobro.

Učestalost obolevanja starijeg stanovništva Srbije se ne razlikuje se od učestalosti obolevanja u drugim evropskim zemljama. Tri četvrtine je izjavilo da ima neku hroničnu bolest ili zdravstveni problem. Stariji stanovnici Srbije, pretežno žene, najčešće su patili od povišenog krvnog pritiska.

Svaki treći stariji stanovnik je izjavio da je imao teškoće sa hodom, svaki deveti – sa vidom, a skoro svaki četvrti – sa sluhom. Nešto više od trećine starijih u Srbiji je izjavilo da ima ozbiljne teškoće u obavljanju svakodnevnih kućnih aktivnosti, a skoro svaki deveti stanovnik u obavljanju aktivnosti lične nege. Potreba za uslugama kućne nege i lečenja je tri puta češća nego učestalost pružanja ovih usluga.

Starije stanovništvo Srbije u najvećoj meri prati utvrđene obrasce korišćenja primarne zdravstvene zaštite. Značajan pokazatelj unapređenja kvaliteta na nivou primarne zdravstvene zaštite predstavlja procenat starijih vakcinisan protiv sezonskog gripa. Na osnovu ovog pokazatelja, postoji potreba za povećanjem obuhvata vakcinacijom protiv sezonskog gripa u Republici Srbiji. Istraživanje zdravlja stanovništva je pokazalo da je izrazito nizak stepen korišćenja stomatološke zdravstvene zaštite. Tek svaka četvrta starija žena je imala svog izabranog ginekologa.

Uzimanje lekova prati starenje populacije, što se odražava većim korišćenjem lekova za lečenje hroničnih bolesti u populaciji starijoj od 65 godina. Na osnovu ovog pokazatelja, Srbija se nalazi među zemljama Evropske unije u kojima je registrovan najviši procenat korišćenja lekova u populaciji starijih osoba.

Usluge privatne prakse (najčešće stomatološke zaštite) je koristio svaki sedmi stariji stanovnik, pretežno oni koje žive u gradu, iz Beograda, najobrazovaniji i najimućniji. Dve trećine starijih osoba je izjavilo da je zadovoljno zdravstvenom službom u celini, kako državnom tako i privatnom.